In haar woensdag uitgekomen update van het Trade and Development Report 2022 roept het handelsorgaan van de Verenigde Naties (Unctad) op tot uitvoering van een gedurfde internationale economische agenda. Dit om nog een verloren decennium af te wenden voor ontwikkelingslanden, die worden geconfronteerd met gederfde inkomsten van naar schatting achthonderd miljard US dollar.

Tekst Ivan Cairo

Beeld Unctad

Deze agenda zal ook moeten resulteren in het terugdringen van ongekende niveaus van schuldenlast. De wereldwijde groei zal naar verwachting lager zijn dan eerder geraamd, wat wijst op een mogelijke economische neergang, meldt Unctad.

Ontwikkelingslanden hebben te kampen met oplopende schulden en onvoldoende internationale steun, waardoor ze opnieuw een verloren decennium riskeren. De bankencrisis legt lang verwaarloosde financiële kwetsbaarheden en tekortkomingen in de regelgeving bloot, aldus het VN-orgaan.

Hoewel dalende energiekosten leiden tot lagere inflatie, houden hoge voedselprijzen de kosten van levensonderhoud in veel ontwikkelingslanden hoog. Toenemende mondiale asymmetrieën vormen een bedreiging voor de veerkracht van ontwikkelingslanden, waardoor krachtiger multilateraal optreden en dringende aandacht voor de architectuur van de staatsschuld nodig zijn, aldus het rapport.

Inkomstenderving

De United Nations Conference on Trade and Development geeft in haar update Trade aan dat ontwikkelingslanden met jaren van moeilijkheden worden geconfronteerd nu de wereldeconomie vertraagt te midden van verhoogde financiële turbulentie. De jaarlijkse groei in grote delen van de wereldeconomie zal lager uitvallen dan vóór de Covid-19-pandemie en ruim onder het decennium van sterke groei vóór de wereldwijde financiële crisis. Dinsdag meldde het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in zijn World Economic Outlook ook al dat het herstel van de wereldeconomie trager gaat dan in januari was voorspeld.

De VN-handelsorganisatie schat dat renteverhogingen ontwikkelingslanden de komende jaren meer dan achthonderd miljard US dollar aan gederfde inkomsten zullen kosten. Ze verwacht dat de wereldwijde groei in 2023 zal dalen tot 2,1 procent, vergeleken met de 2,2 procent die in september 2022 werd verwacht, ervan uitgaande dat de financiële gevolgen van hogere rentetarieven beperkt blijven tot de bankruns en reddingsoperaties van het eerste kwartaal.

Ontwikkelingslanden worden geconfronteerd met het verpletterende effect van torenhoge schulden, renteverhogingen, voedselprijzen en gebrek aan voldoende liquiditeit. Veel ontwikkelingslanden hebben te maken met een steeds dieper wordende ontwikkelingscrisis, aangezien hoge schulden en hogere onderhoudskosten productieve investeringen in zowel de publieke als de private sector onder druk zetten. Een tekort aan internationale liquiditeit heeft in sommige landen onvoorziene schokken al doen omslaan in een vicieuze financiële cirkel.

Schuldenlast

Unctad constateert dat 81 ontwikkelingslanden (exclusief China) 241 miljard US dollar aan internationale reserves verloren in 2022, een gemiddelde daling van 7 procent, waarbij meer dan twintig landen een daling van meer dan 10 procent doormaakten en in veel gevallen hun recente toevoeging van speciale trekkingsrechten (Special Drawing Rights/SDR’s) hebben uitgeput.

Ondertussen stegen de financieringskosten, gemeten aan de hand van het rendement op staatsobligaties, van 5,3 procent naar 8,5 procent voor 68 opkomende markten. Al met al zal de druk van externe crediteuren op ontwikkelingslanden om de begrotingstekorten terug te dringen naar verwachting toenemen, stelt Unctad. Benadrukt wordt dat schuldenlast zal leiden tot een ontwikkelingscrisis en grotere ongelijkheid, waarbij 39 landen meer betalen aan hun externe openbare crediteuren dan ze aan nieuwe leningen hebben ontvangen, wat een negatief effect zal hebben op overheidsinvesteringen en sociale bescherming.

In de afgelopen tien jaar zijn de kosten voor het aflossen van schulden constant gestegen ten opzichte van de overheidsuitgaven voor essentiële diensten. Het aantal landen dat meer uitgeeft aan buitenlandse overheidsschuld dan aan gezondheidszorg is in deze periode gestegen van 34 naar 62. Unctad zegt dat zelfs als de financiële omstandigheden zich stabiliseren, de vertraging van de economische groei in veel ontwikkelingslanden in combinatie met het einde van het tijdperk van goedkoop geld wijst op toekomstige rondes van schuldenlast.

Hoge voedselprijzen desastreus

Recordwinsten voor handelaren in landbouwgrondstoffen zijn volgens het rapport de afgelopen vier jaar gedreven door economische onzekerheid en marktvolatiliteit. Uitzonderlijk grote winstmarges hebben geleid tot hogere prijzen, wat de concentratie van marktmacht in sleutelsectoren benadrukt. In ontwikkelingslanden blijft de voedselinflatie hoog, terwijl de impact van energiekosten varieert afhankelijk van de lokale regelgeving.

Door de financialisering van de grondstoffenhandel zijn de financiële markten de dominante invloed geworden op de winstgevendheid van levensmiddelenhandelaren. Het rapport benadrukt dat de voedselinflatie begin 2023 hoog blijft, ondanks een daling van de totale inflatie, waarbij 25 procent tot 62 procent van het totale cijfer wordt veroorzaakt door voedselinflatie.

Unctad roept op tot een gedurfde agenda om ontwikkelingslanden te ondersteunen: herziening van de wereldwijde schuldarchitectuur, meer liquiditeit en robuustere financiële regelgeving. Zowel de bankencrisis als de crisis van de kosten van levensonderhoud heeft licht geworpen op de ondoorzichtigheid en de toegenomen concentratie van marktmacht in sleutelsectoren.

Het VN-orgaan dringt aan op het dichten van de mazen in de financiële hervorming die in de nasleep van de crisis van 2007-2009 is gelanceerd, tot verbreding van de reikwijdte van systeemtoezicht en tot nauwere regulering van schaduwbankinstellingen.

Om adequaat in de behoeften van ontwikkelingslanden te voorzien, moet de financiële multilaterale agenda worden versterkt, met dringende aandacht voor de hervorming van de schuldarchitectuur. Unctad roept verder op tot de oprichting van een multilateraal mechanisme voor schuldherschikking, een register van gevalideerde gegevens over schuldtransacties van zowel kredietverstrekkers als kredietnemers, en verbeterde analyses van de houdbaarheid van de schuld, waarin rekening wordt gehouden met ontwikkelings- en klimaatfinancieringsbehoeften.

SDR’s

De lopende vergaderingen van het IMF en de Wereldbank bieden een waardevolle gelegenheid om de ontwikkelingsfinanciering te versterken en de problemen aan te pakken waarmee landen worden geconfronteerd die meer liquiditeit nodig hebben. Het uitgeven van nieuwe SDR’s ter waarde van ten minste 650 miljard US dollar zou een positieve eerste stap zijn in het helpen verlichten van de zware schuldenlast die de ontwikkelingsvooruitzichten in de weg staat. Bovendien hebben de G20-landen beloofd om ten minste honderd miljard US dollar van hun ongebruikte SDR’s te recyclen, een toezegging die moet worden nagekomen om het wereldwijde economische herstel verder te ondersteunen.

Het gecombineerde effect van hogere rentetarieven en hogere energie- en voedselprijzen in de context van afnemende fiscale steun zal naar verwachting de gezinsuitgaven verder verzwakken, ook voor huisvesting. Ook de bedrijfsinvesteringen, geteisterd door financiële turbulentie, zullen naar verwachting verder vertragen of inkrimpen.

De jaarlijkse groei in grote delen van de wereldeconomie zal lager uitvallen dan vóór de pandemie en ruim onder het decennium van sterke groei vóór de wereldwijde financiële crisis – met mogelijk verwoestende gevolgen voor de economieën van ontwikkelingslanden. Dit zal de crisis van de kosten van levensonderhoud waarmee hun burgers momenteel worden geconfronteerd, verder verdiepen en ongelijkheden wereldwijd vergroten, stelt Unctad.