INGEZONDEN
Het Brics-forum van vijf grote opkomende economieën – Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika – heeft op zijn recente jaarlijkse top in Johannesburg een aanmerkelijke uitbreiding aangekondigd. Ingaande januari 2024 zal de groep worden uitgebreid met Argentinië, Egypte, Ethiopië, Iran, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE).
In de augustus editie van Foreign Policy (Amerikaans tijdschrift voor mondiale aangelegenheden, actuele gebeurtenissen en binnenlands en internationaal beleid) belicht de Indiase wetenschapper en journalist Raja Mohan de Brics-kwestie. Hij concludeert dat de uitgebreide versie geen triomf is voor China en ook niet de nieuwe kern zal vormen van de ‘Beweging van niet-gebonden landen’. Een uitgebreide Brics zal de wereld ook niet op zijn kop zetten, noch de opkomst inluiden van een post-westerse mondiale orde.
In plaats van een nieuw strijdtoneel met het westen vorm te geven, zal het Brics-forum zelf een strijdtoneel zijn
Omdat economische ontwikkeling en gewicht een maatstaf zijn voor macht, zal de uitgebreide Brics wel een bijzonder krachtige groep zijn. Gezamenlijk zullen de dan aangesloten landen – op basis van koopkrachtpariteit – een groter aandeel van het mondiale bruto binnenlands product (BBP) hebben dan de geïndustrialiseerde landen van de G-7 (Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, Verenigde Staten en Verenigd Koninkrijk).
Misrekening China
Bizar is de bewering dat de uitbreiding een grote overwinning betekent voor China en Rusland en hun pogingen om een antiwesters blok op te bouwen tussen de landen op het zuidelijke halfrond. De uitbreiding met zes landen maakt de organisatie niet tot een krachtig blok, maar ondermijnt nog meer de geringe cohesie die de groep nu – vóór de uitbreiding – heeft. De groeiende geopolitieke confrontatie tussen China en India werpt al een schaduw over de Brics en elke poging om een samenhangende agenda te creëren.
Met nieuwe leden komen nieuwe conflicten: Egypte en Ethiopië liggen hevig met elkaar overhoop over het water van de Nijl, terwijl Iran en Saudi-Arabië regionale vijanden zijn, ondanks de door Beijing bemiddelde poging om vrede te sluiten. Deze en andere breuklijnen zullen het veel moeilijker maken om het gecombineerde economische gewicht van de aangesloten staten om te zetten in een invloedrijke politieke kracht in mondiale zaken.
Degenen die Brics zien als een ‘nieuwe beweging van niet-gebonden landen’ hebben onbedoeld gelijk op één aspect: de organisatie zal net zo ineffectief zijn als ze al is (geweest) in het omzetten van stijgende retoriek over mondiale kwesties in concrete, praktische resultaten.
Door aan te dringen op uitbreiding van de Brics kocht China alleen maar een grotere praatwinkel voor zichzelf. Als Beijing een grotere antiwesterse tent wil bouwen, kan dat niet als de organisatie al zoveel vrienden uit de Verenigde Staten bevat.
Niet vergeten moet worden dat Egypte, Saudi-Arabië en de VAE nauwe en trouwe Amerikaanse veiligheidspartners zijn. Ook al hebben zij meningsverschillen met Washington, het is onwaarschijnlijk dat ze de Amerikaanse veiligheidsgaranties zullen opgeven voor ongeteste Chinese beloften.
In zijn toespraak tot de top van Johannesburg riep de Chinese president Xi Jinping de Brics-landen op om ‘echt multilateralisme te praktiseren’ en ‘de poging om kleine kringen of exclusieve blokken te creëren, te verwerpen’.
Antiwesterse coalitie
India maakt al deel uit van ten minste twee van de zogenoemde ‘kleine kringen’. Eén daarvan is de vierzijdige Veiligheidsdialoog met Australië, Japan en de Verenigde Staten. De andere is het I2U2-forum dat India verbindt met Israël, de VAE en de Verenigde Staten.
In Johannesburg riep de Indiase premier Narendra Modi ook op tot ‘veerkrachtige en inclusieve toeleveringsketens’, wat duidelijk een eufemisme is voor het verminderen van de economische afhankelijkheid van China.
Als China Brics ziet als een forum om zijn rol in het mondiale zuiden uit te breiden, geldt dat ook voor India – en trouwens ook voor de Saudi’s en de Emiraten, die bereid zijn grote delen van het kapitaal dat ze de afgelopen decennia hebben vergaard in te zetten voor economische doeleinden, met name politieke winst in Afrika en daarbuiten, via soft en smart power.
In feite heeft de concurrentie tussen de Brics-landen voor meer mondiale invloed, wellicht meer gevolgen voor de groep dan hun veronderstelde gemeenschappelijke belang tegen het westen. In plaats van een nieuw strijdtoneel met het westen vorm te geven, zal het Brics-forum zelf een strijdtoneel zijn.
Dit is niet de eerste keer dat Rusland en China proberen een antiwesterse coalitie te bevorderen. De geschiedenis leert ons dat Moskou en Beijing de mogelijkheden voor het verenigen van niet-westerse samenlevingen tegen het westen altijd overschatten.
Toen na de Eerste Wereldoorlog de hoop op een communistische revolutie in Duitsland mislukte, wendde de grondlegger van de Sovjet-Unie, Vladimir Lenin, zich tot Azië en beloofde ‘het Oosten in vuur en vlam te zetten’ met revoluties tegen het mondiale kapitalisme en de westerse koloniale en imperialistische overheersers.
Op het Congres van de Volkeren van het Oosten in 1920 in Baku in Azerbeidzjan verzamelde de Communistische Internationale een kleurrijke groep nationalisten, revolutionairen en religieuze leiders zich, maar Lenin kwam niet ver met zijn inspanningen, aangezien het opkomende nationalisme Azië ontoegankelijk maakte voor de bolsjewistische ideeën.
Nieuw leven voor Unasur
Op het Zuid-Amerikaanse continent is met de terugkeer van de Braziliaanse president Lula da Silva in januari 2023 ook de in 2018 uit elkaar gevallen Unasur nieuw leven ingeblazen. Vermits in verschillende landen in Zuid- en Centraal-Amerika nu de politieke neuzen opnieuw dezelfde kant op staan, leeft het idee van een groeiende integratie en samenwerking weer op.
Met president Lula weer aan het roer ziet men een nieuwe roze golf op het continent. Rood zou meer voor de hand liggend zijn ‘maar roze doet meer recht aan de vele schakeringen van anti-Amerikaans tot sociaaldemocratisch’ schrijft de Nederlandse journalist Edwin Koopmans.
Net als bij de sceptici over mogelijke successen van een uitgebreide Brics, is er weinig optimisme over de herstart van Unasur. De huidige ‘roze’ golf voor integratie binnen deze organisatie is breder dan de eerste, maar mogelijk van kortere duur. Alle grote landen op het Latijns-Amerikaanse continent worden thans hoofdzakelijk bestuurd door links georiënteerde leiders, maar er zijn wel grote verschillen.
Koopmans wijst erop dat een centrumlinkse president Lula in niets lijkt op de linkse dictator Daniel Ortega en dat de Chileense president Gabriel Boric heel ver staat van de repressieve autocraat, president Nicolas Maduro in Venezuela.
Volgens Koopmans gaan de nieuwe vaandeldragers van de ‘roze golf’ moeilijke tijden tegemoet. Bovendien vermoeden sommige analytici dat Brazilië, de voornaamste kracht achter de herstart van de Unasur, deze voornamelijk beschouwt als een strategische en geopolitieke stap voor het bereiken van zijn eigen globale ambities.
Rudie Alihusain
Bronnen:
Kobe Martens; Samen altijd sterker, Universiteit van Gent, 2010-2011
Edwin Koopman; Een nieuwe roze golf spoelt over Latijns-Amerika, Trouw van 1 januari 2023
Raja Mohan; Brics Expansion is no Triumph for China, Foreign Policy, 29 augustus 2023
De redactie van de Ware Tijd stelt lezers in de gelegenheid stukken in te zenden ter publicatie. In principe worden alle ingezonden artikelen opgenomen, tenzij de inhoud schadelijk, kwetsend of beledigend is voor derden. Stukken die worden geplaatst komen niet noodzakelijkerwijs overeen met de mening van de Ware Tijd. De redactie behoudt zich het recht voor om stukken niet te plaatsen, of in te korten of te redigeren zonder dat die uit hun context worden gehaald.