De gesprekken tussen de experts op de gang van de Anton de Kom Universiteit van Suriname zijn geanimeerd. Ze zijn het er allemaal over eens dat er meer vragen zijn dan antwoorden als de feiten over de cyanidepraktijken in Brokopondo in beschouwing worden genomen.
Tekst en beeld Euritha Tjan A Way
Oclaya Verwey heeft in het weekend poolshoogte genomen. “Ik kan je eerlijk zeggen dat ik niet weet wat daar precies aan de hand is”, zegt de waterresources engineer die gespecialiseerd is in grond- en drinkwater, desgevraagd tegen de Ware Tijd. “Cyanide is een giftige stof. De Europese waarde voor veiligheid is 0,05 milligram per liter, de Wereldgezondheidsorganisatie zegt 0,02 milligram en ga zo maar door. Dus wanneer er bij metingen 1.600 maal deze waardes worden gevonden dan moet er een belletje gaan rinkelen. Er moet dan actie komen.”
Monsters
Ze toont op haar computer aan hoe groot het stuwmeer is en waar er water wordt onttrokken door de Surinaamsche Waterleidingmaatschappij (SWM), waar de plek is waar cyanide in het water lekt en ook waar de bewoners klagen over vuil water. “Als ik kijk naar dit gebied is het belangrijk te weten waar de SWM de monsters heeft getrokken. Ik heb gevraagd naar de coördinaten van de plekken, maar ik heb tot nu toe niets ontvangen. Dus ik kan geen uitspraken doen. Daarnaast is niet bekend of inderdaad een boot met cyanide is gezonken in het meer en waar precies. We hebben veel meer informatie en onderzoek nodig.”
“Terugkomen van het vertrouwen neemt tijd, maar de mensen hebben recht op een veilig alternatief”
Het advies van Verwey is geweest om het gebruiken van water van het stuwmeer stop te zetten en de mensen een alternatief te geven voor veilig drinkwater. “Zo wordt internationaal gehandeld bij calamiteiten. Bedrijven moeten een plan B hebben voor als die zich voordoen. Door het tappen van drinkwater uit het stuwmeer stop te zetten geef je niet toe dat het water onveilig is, maar je geeft jezelf als belangrijke instantie de kans om goed te onderzoeken wat er precies aan de hand is.”
Niet altijd betrouwbaar
Dat zegt Verwey ook omdat Suriname geen 24 uur automatische monitoring heeft van de drinkwatervoorzieningen. Het wordt op gezette tijden manueel gedaan door mensen. “Dus een contaminant als cyanide kan gewoon zijn doorgeglipt en je hebt die gemist. Dat wil je niet hebben, want je hebt een verantwoordelijkheid naar jouw eigen bedrijf en naar de lokale bevolking toe.”
Bovendien, vertelt ze, “kan je een keer hier meten”, wijst ze met haar muis in het stuwmeer, “en morgen meet je daar”. “En je weet niet precies hoe het cyanide stroomt en wie met het spul bezig is. Dus je metingresultaten zijn nu veilig, maar morgen misschien niet.”
Ze benadrukt dat er nu geen vertrouwen is en de mensen het water niet gaan drinken. “Waarom en nu forceren? Terugkomen van het vertrouwen neemt tijd, maar ze hebben recht op een veilig alternatief.”
Als de bevoegde instanties goed onderzoek hebben gedaan en de resultaten zijn bekend is stap twee het kijken naar de toekomst. “Kijk naar het stuwmeer. Kijk zoveel gebruikers. Ze vissen, baden, dumpen, er varen boten die olie lekken en noem maar op. Dat in aanmerking genomen en ook het feit dat er geen oppervlaktewaterwetten zijn, is de vraag of we het stuwmeer als oppervlaktewaterbron nog moeten gebruiken voor drinkwater.”
Ze kan geen uitspraak doen over hoe veilig het water zal zijn dat stroomt van het stuwmeer naar Paramaribo. “We weten niet hoe cyanide zich gedraagt in stromend water. Als het stilstaat in de zon, wordt de stof wel afgebroken. Dat doen de grote mijnbouwbedrijven wel.”
Data belangrijk
Verwey legt verder uit. “Er is bij La Liberté in Commewijne ook een intake waar oppervlaktewater wordt gezuiverd voor drinkwater. Kijk naar de afstand tussen het stuwmeer en La Liberté. Ook daarover heb ik gehoord dat SWM geen contaminatie heeft gevonden. Maar weer is mijn vraag: wat zijn je data? Want als je eenmaal meet, hoe kan je vergelijken.”
Verder speelt mee wanneer er wordt gemeten. “Want er is eb en vloed. Ook belangrijk is wat je meet. Als je alleen cyanide meet, kijk je dan niet naar andere bronnen van vervuiling.” Ze voegt eraan toe: “Denk eraan dat de SWM misschien goede zuiveringsinstallaties heeft, maar hoe staat het met de anderen in de omgeving die het water ook gebruiken?”
Verwey wijst naar het gebied rondom Klaaskreek en de kreken in dat gebied. “Kijk, daar wordt allemaal aan goudwinning gedaan. We weten niet waarmee wordt gewerkt. Dus als je meet in de rivier direct na het stuwmeer en er is geen cyanide, ben je nog niet veilig, want via de kreken vanuit Klaaskreek kan het ook in de Surinamerivier terechtkomen.”
Ze grijpt met de handen in het haar en zegt bijna moedeloos: “Dit is zooo groot.” Er moet volgens haar dringend worden geordend en dan niet alleen de goudsector, ook de milieuwetten moeten in place zijn. Daarnaast met haastige spoed de waterwetten die nog niet eens naar De Nationale Assemblee (DNA) zijn voor behandeling in orde maken.
Als duurzame oplossing ziet Verwey het aanboren van grondwaterbronnen in Brokopondo in de buurt van het stuwmeer zodat er voor de plaatselijke bevolking. “Die bronnen zijn er wel, maar we hebben onderzoek nodig.” De waterdeskundige zegt zelf geen voorstander te zijn van het gebruik van oppervlaktewater voor drinkwater. “Als je vergelijkt tussen deze twee zie je ook dat er vaker problemen zijn met oppervlaktewater dan met bronwater.”
Verwey meldt dat de dienst Watervoorziening van het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen verderop in het stuwmeer water aftapt voor de gemeenschappen. “Die zijn wel gestopt na de berichten van contaminatie. De dienst was met BOG gaan meten.”
De drinkwaterdeskundige verwijst ook naar het Coppenamegebied waar het er precies zo uitziet als de mijngebieden in de buurt van het stuwmeer, maar daar worden schelpritsen opgegraven. “Ook daar speelt een drinkwaterprobleem. Ook daar speelt gebrek aan handhaving de mensen parten. Er is al heel lang een verbod op graven van schelpen, maar niemand die daarop let. Door de schelpen weg te graven komt men ook aan kustbescherming. Dat is dan nog een probleem erbij.”