Gedeelde  geschiedenis die we niet leren

“Waar ga jij dan beginnen..?”, vraagt regisseur Tolin Alexander aan Emma Lesuis. Ze zijn aan het repeteren voor de presentatie van ‘Meer dan bauxiet II. Wat gebeurde eigenlijk in Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog ’.  De Nederlandse LesuIs met Surinaamse roots, woont in Nederland. Ze maakt documentaires, schrijft en doet theater en deed onderzoek voor theater ‘Na de Dam’ in het kader van de herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Maar door Corona schoof het op. Haar vraagstelling voor dit onderzoek was: ’Wat gebeurde er eigenlijk in Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog?’. “Want behalve  het leveren van  bauxiet’ voor het maken van schepen en vliegtuigen is niet veel meer bekend in Nederland over de rol van Suriname in de oorlog. Ook  van de mensen om mij heen kon bijna niemand mij veel meer vertellen”, zegt Lesuis.

Tekst en beeld Tascha Aveloo

Met Dave Edhart en zijn team heeft zij beelden geschoten, die samen met archiefmateriaal te zien zullen zijn. Zij zal als verteller het publiek meenemen in een tijdreis door de geschiedenis. Alexander en Lesuis werken al maanden aan een meer theatrale presentatie van het stuk. Anders dan het in Nederland is gepresenteerd. “Het is een mooie manier een verhaal te vertellen, door het met videobeelden te versterken.

Wat de vertelster nu doet, als je het terug brengt naar de traditionele vorm is een moderne Mato, de traditionele marron verteltraditie.”  Alexander vindt het prachtig om de oude stadsbeelden te zien. Dan gaat het verhaal echt leven, zo heb je het nog nooit gehoord. “Ik heb ooit een theaterstuk van Maxi Linder geregisseerd. Maar nu heb ik haar ‘in levende lijve’ gezien op het scherm. In één keer zie ik haar motoriek. Prachtig!”

“Wat de vertelster nu doet, als je het terug brengt naar de traditionele vorm is een moderne Mato, de traditionele marron verteltraditie”

regisseur Tolin Alexander

Archief digitaliseren

Lesuis stelt zich de vraag wat in de oorlog gebeurde nadat ze een filmarchief dat zij geërfd heeft van de Surinaamse fotograaf en filmmaker Wim van der Ziel sr. had ingekeken. “Hij had het nagelaten aan zijn zoon maar die had geen kinderen. Hij overleed twee jaar geleden en liet het voor mij achter met de woorden: ‘doe er iets artistieks mee.’ De beelden liet zij digitaliseren en daarbij ontdekte zij dat er veel beeldmateriaal bij is van de periode rond de Tweede Wereldoorlog. “Ik zag beelden van Prins Bernhard in het binnenland in 1942, Maxi Linder, soldaten in de binnenstad. Dat was dus de aanzet voor het onderzoek dat ik vorig jaar ben gestart”.

In maart vorig jaar was zij enkele weken in Suriname om mensen te spreken die de Tweede Wereldoorlog nog hebben meegemaakt. Ze bezocht plekken die toen van belang waren zoals Plantage Katwijk en Joden Savanne. Daarvan maakte ze een reisverslag met verhalen van nog levende getuigen en de archiefbeelden. “Dat gaan we dus dit weekeind op een theatrale manier presenteren met livemuziek van Jason Eduwaiti (contrabas) en Delfano Blokland (trompet)”.

Nederlanders berooid

Lesuis: “Ik hoop dat er mensen komen die nog meer verhalen hebben, die we kunnen toevoegen zodat men meer gaat weten over het belang van Suriname in die tijd”. Veel Surinaamse mensen hebben meegestreden, velen waren vrijwilliger als chauffeur en verpleegster. Er werd hier veel geld ingezameld om gevechtsvliegtuigen te kunnen kopen.

“Er werden clubs opgericht om truien te breien omdat de Nederlanders echt berooid waren. Allemaal verhalen van verzetshelden zoals Anton de Kom. Zoveel verhalen die veel te weinig mensen kennen”. Het was een andere tijd. Suriname had veel meer eigenwaarde omdat het zoveel kon bieden. Indonesië rukte zich na de oorlog los van Nederland maar Suriname nog niet. “De Surinamers zagen wel wat er gebeurde en kenden de belofte van koningin Wilhelmina dat de koloniën,  waaronder Suriname autonomie zouden krijgen na de oorlog, maar dat is niet gebeurd.

Het heeft nog ruim dertig jaar geduurd voordat Suriname onafhankelijk werd”. Volgens Lesuis was het voor Suriname een bijzondere tijd omdat de mensen eigenlijk toen zagen dat het land niet afhankelijk hoefden te zijn van Nederland. Daar wordt veel aandacht besteed aan de herdenking van de Tweede Wereldoorlog. In Suriname nauwelijks. “Zelfs oudere mensen herinneren zich weinig. Waar ligt dat aan? Ik denk zelf dat het komt omdat Nederland nooit het Surinaamse aandeel erin heeft meegenomen in de herdenkingsactiviteiten”.

Herkend en erkend

Dit jaar werd voor het eerst bij de Nationale Herdenking op 4 mei op de Dam in Amsterdam een krans gelegd voor de Surinamers die hebben meegestreden. Dat gebeurde door Judith de Kom, dochter van Anton de Kom. “En hoe oud is zij?  97! Zolang heeft het geduurd voordat de bijdrage van Suriname is herkend en erkend”, stelt de documentairemaakster vol ongeloof.

“Nederlanders beseffen ook niet dat Surinamers zich als kolonie gewoon echt ‘Nederlanders’ voelden. Maar zo werd er nooit naar hen gekeken”

onderzoeker Emma Lesuis

Ze denkt dat veel mensen niet weten hoe belangrijk Suriname is geweest toen en hoe Nederland en Suriname zo zijn verweven. Deze verwevenheid maakt dat er meer is dan alleen het gedeelde slavernij verleden. “Nederlanders beseffen ook niet dat Surinamers zich als kolonie gewoon echt ‘Nederlanders’ voelden. Maar zo werd er nooit naar hen gekeken. En dat maakt het zo pijnlijk”. Een bedankje zou volgens Lesuis niet misstaan, want nu wordt veel gesproken over slavernij excuses. “Maar een ‘bedankt’ voor Surinamers voor wat zij toen voor Nederland hebben gedaan… die is nooit gekomen”.   

Verzwegen

In het onderzoek kwamen mooie ontdekkingen naar boven bijvoorbeeld dat in Suriname Joodse vluchtelingen werden opgevangen. En dat mensen vanuit Nederlands-Indië met Nazisympathieën werden opgepakt en naar Suriname werden ‘verscheept’ om te werken in een soort concentratiekamp. Dat Maxi Linder en andere sekswerkers en ook jongens van de straat zomaar konden worden opgepakt en jaren in de gevangenis konden belanden zonder proces, alleen al omdat het kon. “Wat mij heeft verrast is dat het provinciaal bestuur met van alles weg kon. En dat het nooit, tot op de dag van vandaag, heeft gekeken van ‘hoe zijn wij als Nederlanders bezig geweest in de koloniën”.

Ze vindt het ook raar dat deze verhalen en deze bijzonder bijdrage van Suriname nergens vermeld wordt in de geschiedenisboeken. “Het is deel van de Nederlandse geschiedenis dat we niet leren. Terwijl het Surinaams-Nederlandse geschiedenis is’;  het hoort gewoon bij elkaar”. Door deze gezamenlijke geschiedenis te kennen gelooft Lesuis dat je ook op een andere manier gaat kijken naar de samenleving en hoe die tot stand is gekomen met de honderd duizenden Surinamers die nu in Nederland wonen. De presentatie van het stuk vindt plaats in On Stage op 19 en 20 mei.