Te veel Surinamers ervaren decennia achtereen dat – ondanks de overvloed aan natuurlijke hulpbronnen voor ontwikkeling – het leiderschap van hun land voor hen niet resulteert in welzijn, welvaart en autonomie. In 2023 (het begin was veel eerder) is de Surinaamse economie vastgelopen. Dat zorgt voor ernstige stagnatie in de maatschappelijke en culturele ontwikkeling van het land, hetgeen invloed heeft op het mentaal welbevinden en de sociale hygiëne (de moraal) van burgers. Wanneer deze ketenreactie zich langdurig in een samenleving voordoet, kunnen we zonder omhaal vaststellen dat leiderschap niet een kernwaarde is van die samenleving.

Geen kantklare oplossing
Op verschillende momenten in verschillende media is de stagnatie van de ontwikkeling van Suriname geanalyseerd en besproken. De analyses en besprekingen gaven geen praktische en direct uitvoerbare oplossing voor de problemen, wat sommigen om begrijpelijke reden graag willen. Kantklare oplossingen komen er niet. Daarvoor hebben de problemen te lang geduurd en zijn ze door de lange duur in combinatie met ontoereikend leiderschap gecompliceerd geworden en niet meer eenvoudig oplosbaar. En sommige problemen zijn waarschijnlijk immuun geworden voor (ambtelijke) oplossingen, maar dat gaan we pas merken wanneer we aan ze gaan werken.

Bestuurlijke verwaarlozing
Het sociaal cultureel weefsel van Suriname is al ruim 50 jaar bestuurlijk ernstig verwaarloosd. Dat weefsel is een verzameling instabiele en opportunistische verbindingen waarbinnen, door gebrek aan een overkoepelende en samenbindende maatschappij- en toekomstvisievisie, een cultuur van woeker ontstond. Die cultuur uit zich in: ongebreidelde overheidscorruptie, etnische kartels in de handel en dienstverlening, grondroof, illegale handel; allen met infiltraten in het openbaar bestuur.

Om onder deze condities dit weefsel te zuiveren van deze woekerende cultuur en te vormen tot een gezond samenhangend én samenwerkend geheel is niet alleen handhaving van de rechtsorde en verbetering van en respect voor de grondwet nodig, zoals onlangs bepleit door mr. dr. Hugo Fernandes Mendes en mr. Serena Muntslag-Essed, maar ook leiderschap. Niet alleen politiek leiderschap maar misschien meer nog het leiderschap van alle Surinamers. In een democratie is leiderschap niet een exclusieve zaak van overheid en politici. Om de democratie van Suriname naar haar volgende ontwikkelingsfase te brengen is in de samenleving het besef nodig dat de democratie de mensen zijn.

Leiderschap als democratisch fundament
Laten we naar Suriname kijken als een gebouw dat bestaat uit meerdere bouwlagen boven op een basisbouwlaag dat rust op een fundament, de stonfutu. In de bovenste bouwlaag, de toplaag, zit de nationale leiding. Vandaaruit is er overzicht; kijk op de omringende omgeving, wat er aankomt en wat verdwijnt en wordt met iedereen gecommuniceerd over wat er gebeurt, wat te doen en waarom. En omgekeerd wordt van onder naar boven ook gecommuniceerd. Om dat bouwwerk functioneel en in goede staat te houden zijn deze bottom-up en top-down communicatiekanalen van vitaal belang. Voor de interne samenhang én voor onderhoud van de kwaliteit van het hele gebouw, inclusief de stonfutu.

Wanneer we het in Suriname over leiderschap hebben, bedoelen we over het algemeen de toplaag en (bijna) nooit de onderste bouwlaag en de stonfutu. En hoewel het zeer belangrijk is dat in de toplaag er leiderschapscompetenties zijn, is het minstens even belangrijk dat die competenties er ook zijn in de basisbouwlaag en de stonfutu. Sterker nog, wanneer die kwaliteiten daar ontbreken, is de hele constructie wankel onveilig en onbetrouwbaar. Dat merk je aan dat iedereen onder de toplaag bezig is alles dat op ze rust overeind te houden – de basisbouwlaag en stonfutu het meest.

Met man en macht, soms met leugentjes om bestwil. Dat geeft veel misverstanden, bijna fouten, fouten, ongelukken en onmetelijke stress. Want niemand gaat naar haar/zijn werk om fouten te maken, en de basisbouwlaag en stonfutu al helemaal nooit, want in tegenstelling tot alles boven ze, hebben zij geen relatief autonome regelruimte. Voor alles moeten ze ‘naar boven’. Hoewel ze sociaal gezien het fundament vormen, zitten ze hiërarchisch gezien het laagst in de waardeketen. Wanneer dit lang genoeg duurt ontstaat er onoplosbare chaos en op enig moment zakt het bouwsel in elkaar; wat dan volgt is niet te voorspellen. De regering-Santokhi dreigt die kant op te gaan.

Wat leiderschap is
In organisatieliteratuur vinden we een veelheid aan theorieën en opvattingen over leiderschap. Die hebben ondanks hun verschillen met elkaar gemeen dat ze leiderschap beschrijven als:
1. menselijk gedrag in
2. sociale situaties en
3. bedoeld om in die situaties iets te bereiken dat zonder samenwerking niet bereikt kan worden.

Leiderschap gaat over het dienen van mensen om een door hen bepaald gemeenschappelijk doel te bereiken; dat doet de leider nooit alleen. We kunnen er nog een heleboel versierselen en bijvoeglijke naamwoorden aan hangen, maar in essentie is dit wat leiderschap is: mensen die samenwerken aan een gemeenschappelijk doel.

Leiderschap is niet alleen een sociaal systeem maar ook systemisch. De kwaliteit van het leiderschap van een samenleving zie je terug in gebieden van die samenleving waar leiderschap belangrijk is. En aangezien leiderschap relationeel is, zijn die gebieden ook relationeel: relaties thuis in de privésfeer; in het onderwijs; op het werk en in het overig maatschappelijk verkeer.

Leiderschap doet ertoe. Uit onderzoek blijkt dat de persoonlijkheid en het karakter van de leider v/m medebepalend zijn voor het resultaat van haar/zijn leiderschap. Daarom wordt in sommige landen reeds in het basisonderwijs aandacht besteed aan de persoonlijkheidsontwikkeling en karaktervorming. De idee is dat leiders niet worden geboren maar gevormd en dat de vorming intentioneel en autonoom plaatsvinden in opvoeding, onderwijs en bij sport en spel. Deze opvatting leeft in Suriname (nog) niet. We vormen (nog) geen leiders maar volgers.

Ook is er het verhaal van de grote sterke leider (bijna altijd een man) die in zijn eentje de vijand verslaat en zijn volk leidt naar het beloofde land. Dat is prehistorische mythologie. Zo is het nergens gegaan. Maar het zijn de overwinnaars die geschiedenis schrijven, vandaar. Meer is over de grote sterke leider niet te zeggen, althans niet zinnig. Wel dromen veel Surinamers dat hij ooit opstaat.

Ik droom over inclusieve politieke leiders: kundige Surinaamse vrouwen en mannen die ons land waardig en inspirerend presenteren thuis en internationaal!

Filia Kramp