“Het was voor mij een langgekoesterde wens om het land van mijn voorouders te bezoeken. Het was ook bijzonder om Javanen van overal in de wereld te ontmoeten en te ontdekken hoe zij hun cultuur levend houden. Ik had bijna geen hoop meer dat het zou lukken, maar dankzij de Indonesische ambassadeur, Julang Pujianto, is het gelukt.” Dit vertelt Saskia Paiman na terugkeer uit Indonesië waar ze op uitnodiging een congres met als thema ‘Ngumpulke Balung Pisah’ (‘de verloren beenderen weer bijeen brengen’) heeft bijgewoond.

Tekst Tascha Aveloo

Beeld Privécollectie

De ruim 230 deelnemers waren mensen met Indonesische roots uit diverse landen: Maleisië (98), Nederland (56), Frans overzees gebied New Calidonia (35), Singapore (27), Suriname (18) en Verenigde Straten (5). Paimin, beleidsmedewerker op de afdeling Cultuurstudies van het directoraat Cultuur, was de coördinator van de Surinaamse afvaardiging. De driedaagse reis begon op de Johan  Adolf Pengel Luchthaven en ging via Nederland en Doha in Saudi-Arabië.

Er waren op diverse plekken in het gastland samenkomsten georganiseerd. Paimin, die samenwerkingsverbanden heeft gelegd, spreekt van “een emotionele ervaring” om op Indonesische grond te zijn. “Ik heb gehuild. Voor mij was het alsof ik tegen mijn overgrootouders zei: ‘kijk, ik ben aangekomen op de grond waar jullie zijn geboren en waarover jullie me zoveel hebben verteld’. Zij vertelden de verhalen van die tijd, hoe ze waren mishandeld en hoe hard het leven was. Eén van die verhalen ging over hun werk op de suikerrietplantage van een Nederlander.”

Paimin zegt in gesprek met de Ware Tijd: “Ik zat op het erf onder een boom en dan vertelden ze in alle details over het plantage leven. Mijn grootvader was een dalang (bespeler van wayang poppen) en mijn overgrootmoeder was een dukun bayi (vroedvrouw). Vrijwel de hele familie speelde gamelan en zong oude Javaanse liederen. Ik ben dus echt ermee opgegroeid.”

Verdoofd

Sommige voorouders hadden er bewust voor gekozen naar Suriname te komen in de hoop op een beter bestaan. Echter, een opmerkelijk detail is dat veel van de mensen als het ware werden verdoofd en pas op een boot wakker werden. Ze geloven met spirituele bewerkingen weerloos te zijn gemaakt.

Zo vertelt Paimin dat haar overgrootmoeder van vaderskant in Indonesië was getrouwd en kinderen had. “Ze liep een dag op de markt en iemand raakte haar aan. Vanaf dat moment herinnerde ze zich niets meer, totdat ze wakker werd op een boot die al op weg was naar Suriname.” Hier wachtte een hard bestaan op de koffieplantages.

Haar overgrootmoeder ontmoette er een andere man met wie ze een relatie begon. “Hij moest zware zakken koffie sjouwen wat er uiteindelijk toe leidde dat hij gebogen begon te lopen en op gegeven moment ziek werd, bloed spuugde en overleed.”

Taal

Dit was de vijfde keer dat het diaspora congres werd gehouden. “De bedoeling van het event is dat wij als Javaanse afstammelingen symbolisch de ‘beenderen’ van onze voorouders terugbrengen naar Java, waar zij vandaan kwamen. Velen van hen zouden graag zijn teruggekeerd maar konden niet.”

Ngumpulke Balung Pisah gaat uit van het immateriële cultureel erfgoed als te zijn de  sporen uit het verleden, op het gebied van geschiedenis en cultuur, die de moeite waard zijn om te bewaren voor de toekomst. Hoewel Javaanse gemeenschappen in de diaspora een gemeenschappelijk erfgoed en per definitie een gemeenschappelijke taal delen, zijn hun sociolinguïstische achtergronden en identiteiten divers, complex en veelzijdig.

Op zo een congres kunnen mensen met elkaar kennis maken, ontdekken dat ze een vergelijkbare taal spreken, vergelijkbaar voedsel eten en voorouders uit dezelfde streek hebben. “Mijn observatie van mijn eerste pelgrimstocht naar Java is dat het Javaans een hiërarchische taal is. Er is de Kromo Inggil versus Ngoko oftewel hoog beschaafd versus volks Javaans spreken. Dat betekent dat je moet weten waar je je spreektaal moet aanpassen. Je moet weten vanuit welke positie je met iemand praat.”

Het werd duidelijk dat de Javaanse diaspora nog steeds voorouderlijk cultureel erfgoed gebruikt in de huidige woonplaatsen. “Behalve dat ze actief zijn in het spreken van Javaans, houden velen van hen zich nog steeds bezig met Javaanse traditionele gebruiken.”

Kunst- en cultuureducatie en onderzoek

Paiman heeft van de gelegenheid om in Indonesië te zijn gebruikgemaakt om de culturele samenwerking tussen dat land en Suriname te versterken. “Ik heb een samenwerkingsverband kunnen leggen met de Univesitas Gadja Mada van Yogyakarta en met de UNS-Javanalogie, Sebelas Maret Universiteit te Surakarta, die ook elk een faculteit hebben die zich richt op kunst- en cultuureducatie en onderzoek.” Ze zijn bereid gevonden om docenten te sturen naar Suriname voor de ontwikkeling van de kunst en cultuursector in Suriname. Daarvoor moeten projecten worden geschreven.

Ook de Kraton Surakarta (Paleis te Surakarta, Solo) is bereid leraren naar Suriname te sturen. De prins van Yogyakarta Kanjeng Pangerang Hariyo Nieko Wironegoro heeft Paiman persoonlijke uitgenodigd voor een gesprek in het Nationaal Museum Artjog. “Dat was voor mij een grote eer. Ik heb kennis mogen maken met de kunstenaars die aan het museum zijn verbonden. De prins heeft ook aangegeven dat hij met gamelan leraren een bezoek wil brengen aan Suriname. Hij wil Surinaamse gamelan spelers leren hoe zij de gamelanmuziek kunnen fuseren met andere stijlen, zoals reggae en rock. Er zijn ook gesprekken gevoerd over het opzetten van een culturele school in Suriname.”