Tekst en beeld Audry Wajwakana
PARAMARIBO — Het is algemeen bekend dat de dominees Arend van den Brandhof, Betting en Copijn verantwoordelijk waren voor de komst van de eerste 384 Hollandse boeren op 20 juni 1845 in Suriname. Sinds vorig jaar beschikken de stichtingen Sranan Boeroes (in Suriname) en Boeroes konmakandra (in Nederland) over authentieke, handgeschreven brieven van dominee Van den Brandhof, die door vrijwilligers worden getranscribeerd (leesbaar overschrijven).
Hoewel dat nog niet met alle brieven is gebeurd, gaf Martin Loor middels de lezing ‘Boerenkolonisatie 1845 in Suriname. Idealisme of serieuze volksplanting’ een inkijk in het plan van de drie predikanten en de moeizame voorbereidingen. “Ik weet niet of er hier sprake kan zijn van de geschiedenis herschrijven, maar we kunnen nu gaan nuanceren. Het plaatje krijgt kleur. Het is niet meer zo grijs”, zegt Loor.
Slecht voorbereid
Door verschillende puzzelstukjes kort te belichten, komt het plaatje rondom het kolonisatieplan van Hollandse boeren en voorbereidingen tot leven en blijkt dat dit stukje Surinaamse geschiedenis met veel meer nuance kan worden gepresenteerd. Loor maakte in zijn presentatie veel gebruik van citaten om de sfeer van hoe het toen was aan het publiek mee te geven.
Bij het doorspitten van de brieven komt hij gauw tot de conclusie dat er feitelijk drie plannen zijn geweest en dat Van den Brandhof bij alle drie betrokken is geweest. In een brief aan de koning staan diverse redenen als motivatie voor de ‘volksverhuizing’. Een reden die alle drie initiatiefnemers geven is “de dagelijkse achteruitgang van de kolonie Suriname in de landbouw en dat het alleen maar te redden is door vrije Europeanen (Hollandse boeren, … red.) naar de kolonie te brengen”.
“Als je door deze soort authentieke brieven gaat, zul je gauw zien dat geschiedenis niet saai is”
Martin Loor
De dominees geven aan dat doordat de slavenhandel in 1814 was afgeschaft er een tekort was aan werkkrachten. In het kolonisatieplan werden drie plekken genoemd: Boven-Commewijne-, Boven-Suriname- en Saramaccarivier. In Nederland heerste toen, vanwege oorlogen met Europese landen (Spanje, Frankrijk), grote armoede op het platteland. Mensen waren dus allang blij met een gratis overtocht, woning en vee in een ander land om zich op te bouwen. Echter, ze kwamen bedrogen uit. Niets was goed voorbereid.
(lees verder onder de foto)
Strenge predikant
Bij het lezen van de brieven krijgt Loor de indruk dat Van den Brandhof een enorme controlfreak moet zijn geweest. Zo had hij een politiereglement. “Niet één van ‘de politie is je beste kameraad’, maar van geboden en verboden en dat vaak eindigt met boetes. Zo mocht er op de zondag niet worden gejaagd, want dat is de ‘dag voor de Heer’. In één van de brieven geeft hij aan dat hij om de drie maanden die boetes gaat afkondigen”, houdt Loor het publiek voor.
Uit zijn presentatie blijkt dat achter de boerenkolonisatie een persoonlijke ambitie van Van den Brandhof is. Dit bevestigt Erick Rijsdijk, voorzitter van Sranan Boeroes en ook vrijwilliger voor het transcriberen van de brieven. Ruim voordat het kolonisatieplan van de Boeroes werd bedacht, toonde Van den Brandhof interesse om als dominee van de Hervormde kerk in Paramaribo te worden gestationeerd. Echter, hij werd afgewezen en zocht naar andere mogelijkheden om zijn ambitie waar te maken.
De brieven geven ook inzicht in de correspondentie met gouverneur Elias, die er zelf vanwege de slechte voorbereiding, moe van werd. “Als je door deze soort authentieke brieven gaat, zul je gauw zien dat geschiedenis niet saai is. Elke keer als je iets ziet, is het weer iets interessants. Er komt nu heel veel materiaal beschikbaar en er kan meer worden onderbouwd. Het raadplegen van de bronnen geeft leven”, zegt Loor.
Herdenking
De lezing is aan de vooravond van 178 jaar herdenking Boeroes in Suriname in het Nationaal Archief Suriname gehouden. Dinsdag was er bij het monument te Groningen de traditionele kranslegging. Zo ook bij de begraafplaats bij het monument waar de namen van de 184 mensen die in het eerste halfjaar na hun komst door voedseltekorten en de tyfus epidemie stierven, zijn aangebracht.
In de Anton de Kom Universiteitsbibliotheek is er tot 21 juni een speciale expositie over de boeroes opgezet. Architect Philip Dikland deelde mee dat er maandag een aanvang is gemaakt met de restauratie van het voormalige woonhuis van Van den Brandhof in Groningen, dat onder het districtscommissariaat van Saramacca valt.