Vier eeuwen geleden vluchtten tot slaaf gemaakten vanuit de plantages de bossen in. Daar hebben ze van de inheemsen geleerd hoe ze in het diepe regenwoud kunnen overleven. Terwijl het vernietigen van bos wereldwijd plaatsvindt, leven Surinaamse marrons, nazaten van gevluchte tot slaaf gemaakten, nog in harmonie met de natuur. Beeldend kunstenaar Ursula Neubauer en natuurkundige/essayist Frans W. Saris hebben in het tweetalige kunstboek ‘Boswachters/Forest Guardians’ de leefwijze van deze bevolkingsgroep vastgelegd. “De Surinaamse marrons geven ons hoop.”

Tekst Audry Wajwakana

Beeld privécollectie

Neubauer (83) en Saris (81) bezochten vorig jaar oktober op uitnodiging van beeldend kunstenaar Isidoor Wens uit Den Bosch (Nederland) zijn geboortedorp Botopasi in Boven-Suriname. Daar heeft hij sinds 2011 de kunstresidentie ArtCeB (Art Center Botopasi). Aan Europese creatievelingen biedt hij daarmee de gelegenheid om midden in de dorpse marrongemeenschap te leven en te werken met een minimum aan westers comfort.

“In het oerwoud zijn chaos en levenskracht alom tegenwoordig”

Ursula Neubauer

Neubauer: “Zijn idee is de dorpelingen door de aanwezigheid van creatief werkende bezoekers in aanraking te laten komen met een heel andere cultuur en de gasten in Botopasi, buiten hun comfortzone, een wereld te laten ervaren waar de bewoners nauw verbonden zijn met de natuur.” Aangezien Suriname lang op het ‘verlanglijstje’ stond van landen die het koppel wilde bezoeken, greep het deze gelegenheid aan om een maand in het dorp door te brengen. Bij zijn komst werd het opgevangen en begeleid door Harry Wens, de broer van Isidoor die hen over de gebruiken, rituelen en levenswijze van de marrons vertelde. “Ons verblijf in het dorp is ons heel goed bevallen”, reageert Saris enthousiast.

Omgaan met natuur

Neubauer is geboren in München (Duitsland) en is langer dan vijftig jaar beeldend kunstenaar in Nederland. Ze maakt grote prenten en houtskooltekeningen, die ze vaak met video’s samenvoegt. Om haar kunstervaring in Botopasi vast te leggen, nam ze ook haar tekenmateriaal, aquaverf, papier en fototoestel mee. Hun indrukken van de natuur en de mensen die er in wonen, heeft Saris in zestien korte verhalen opgetekend, ondersteund met foto’s van het duo en met houtskool- en aquareltekeningen van Neubauer. De inleiding van het boek heeft zij geschreven.

Ze noemt kunst maken in Botopasi een sensuele ervaring. “Je maakt deel uit van een onvoorspelbare en chaotische natuur. Ze dwingt je andere kamers van je geest te betreden. In het oerwoud zijn chaos en levenskracht alom tegenwoordig. Alle schakeringen groen dagen het oog uit om in de wildgroei te observeren en ordening te scheppen”, zegt ze. Neubauer heeft zich dan ook als doel gesteld om haar observaties te verbeelden met houtskool. Het is het favoriete uitdrukkingsmiddel van haar vele media omvattende werk.

De in Nederland geboren Saris is zijn hele leven bezig geweest met energie onderzoek en is zelfs directeur van het Nederlands Nationaal Energie Onderzoekscentrum geweest. Hij schrijft essays en korte verhalen. Daarnaast is hij voorzitter van stichting Sanegeest voor duurzame ontwikkeling en was meer benieuwd hoe de bevolking aan de rand van het oerwoud met de natuur omgaat en in hoeverre de moderne wereld met internet en mobieltjes de mensen al heeft veranderd.

‘Boswachter’ is de tweede gezamenlijke publicatie van het koppel. Vorig jaar brachten de twee het kunstboek ‘Hof van Eden’ uit. Hiervoor gingen zij eerst op onderzoek uit hoe Damara’s, de oudste bevolkingsgroep van het Afrikaanse land Namibië, de biodiversiteit in stand houdt.

Damaraland was ooit een Duitse kolonie en daarna van Zuid-Afrika. Toen daar het apartheidsregime viel, kregen de Damara’s hun eigen land, de Namibwoestijn, zo groot als Nederland in concessie van de Namibische regering. Hier zijn ze autonoom, onder voorwaarde dat de biodiversiteit in stand blijft. Hun bevindingen heeft het echtpaar met verhalen en illustraties vastgelegd. Dit concept hebben ze ook bij ‘Boswachters/Forest Guardians’ toegepast.

Beiden geven toe dat ze als avonturier naar Suriname kwamen. “We hadden geen idee hoe het er aan toe zou gaan, bijvoorbeeld of we het klimaat zouden kunnen verdragen en tegelijkertijd creatief bezig zijn”, zegt Neubauer. Ze verbaasden zich te ervaren dat ze zich bevonden in het diepe regenwoud waar er al een paar honderd jaar mensen wonen zonder dat het bos is bedorven. “Men zou het regenwoud beter aan deze mensen kunnen toevertrouwen. Daarom vind ik dat er een soort overeenkomst met hen moet worden gesloten. Dat het regenwoud dankzij hen als boswachters wordt bewaard wordt”, zegt Saris. In het slotverhaal ‘Boswachters’ richt hij zich dan ook persoonlijk tot de bewoners met de boodschap dat ze goed bezig zijn.

Hoogbejaard

Hoewel de twee gasten veel bijzondere momenten ervaren, vinden ze vooral het buitengewoon indrukwekkend hoe de familie Wens met zijn 98-jarige vader omgaat. Hij is blind, kan niet meer op eigen benen staan en heeft ook nog 24 uur per dag zorg nodig. “Ondanks dat hij hulpbehoevend is, woont hij nog in zijn eigen huisje en wordt door zijn zoon Harry en een dochter liefdevol verzorgd. Het was gewoon ontroerend mooi om dat te zien”, vertelt Saris.

Als gasten konden ze dit dagelijks aanschouwen, omdat de woning van de vader vlak tegenover hun logeerverblijf is. De vader is dan ook in het verhaal ‘Onze lodge’ uitvoerig door Saris beschreven. Het verhaal wordt ondersteund met een foto van het huis, als een aquarel schilderportret van de vader door Neubauer.

Het bijzondere aan de verzorging van vader Wens in het dorp trekt Saris in vergelijking met hoe ouderen in Nederland worden behandeld. Zij komen vaak in verzorgingstehuizen terecht en worden vaak door niet-familie verzorgd. “Een groot verschil dus tussen die twee werelden.”

Boekpresentatie en expo

Het boek is tweetalig (Nederlands en Engels) en telt 68 pagina’s. De verhalen zijn kort en geven een impressie van wat het tweetal in een maand in het dorp heeft meegemaakt. Met de pennenvrucht hoopt Saris dat Nederland niet alleen excuses maakt voor het slavernijverleden. “Laten wij (Nederlanders, … red.) ook de Saramaccaners betalen voor het behoud van het regenwoud. Dankzij hen heeft Suriname een negatieve CO2- emissie”, klinkt zijn oproep. Saris noemt Boven-Suriname “een hotspot van biodiversiteit in de wereld”.

Neubauer hoopt met ‘Boswachters/Forest Guardians’ andere kunstenaars te interesseren om ook het regenwoud van Suriname te bezoeken en net als haar geïnspireerd te raken. Het boek wordt in november onderdeel van een grote tentoonstelling, waar ook de schilderijen van Neubauer te zien zullen zijn.

De omslag van het boek een houtskool tekening van het regenwoud, gemaakt door Neubauer is in werkelijkheid een schilderij van 2,5 meter breed en tachtig centimeter hoog. Het hangt in het Museum Kranenburgh in Nederland, waar het duo vrijdag een boekpresentatie hield. Op 1 juli werd het boek bij Athenaeum Boekhandel in Amsterdam gepresenteerd. Voor deze presentatie waren de auteurs Raoul de Jong en Cynthia McLeod uitgenodigd. Zij kregen de eerste exemplaren.