Suriname, als deel van het Caribisch Gebied, heeft geen natuurlijke witte stranden, blauw water of koraalriffen, maar wel prachtig bos, mooie kreken en is rijk aan erfgoed. Als het laatste effectief en efficiënt wordt geëxploiteerd, kan het een duurzame bron van inkomsten zijn. Waar anders in de wereld vind je namelijk zo’n rijk erfgoed dat avonturiers, historici, sociologen en erfgoed toeristen kan bekoren?
Tekst en beeld Kevin Headley
Volgens de Unesco wordt ‘cultureel erfgoed’ onderscheiden in materieel erfgoed, zoals monumenten, archieven, museale voorwerpen, archeologische vondsten, landschappen en bibliotheken en immaterieel erfgoed, zoals gewoontes en gebruiken, tradities, identiteit, verhalen en rituelen. Het erfgoed van Suriname is tot stand gekomen in de periode van het slavernij- en koloniale verleden. Het materiële erfgoed bestaat veelal uit overblijfselen van wat de Europeanen hebben gebouwd en het immateriële erfgoed door de gebruiken en elementen van de culturen van de mensen die er kwamen. Niet moet worden onderschat hoeveel het erfgoed kan betekenen de komende jaren voor Suriname aangezien vele zaken ontzettend relevant zijn in deze tijd.
De immateriële elementen moeten nu worden vastgelegd op de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid. Dit is een door Unesco samengestelde lijst, die voort vloeit uit het verdrag ter bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed.
Kennis- en documentatiecentrum
Wat heeft Suriname precies aan erfgoed en wat kan er mee worden gedaan? Welke inheemse volkeren en marron groepen heeft het land, welke talen spraken ze en welke gebruiken hebben ze? Welke tradities hebben de Hindostanen en Javanen naar Suriname meegenomen en welke worden nog steeds nageleefd? Al deze zaken moeten worden onderzocht en in kaart gebracht.
Vidya Narain, secretaris-generaal van de nationale Unesco-commissie Suriname, heeft in 2018 in de rol van medewerker op het directoraat Cultuur van het ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur een strategisch plan geschreven voor het instellen van een kennis- en documentatiecentrum voor immaterieel erfgoed in het land. De nationale lijst zou moeten worden beheerd door dit instituut.
Bij het ratificeren van de Unesco-conventie van 2003 is de afdeling Cultuurstudies aangemerkt om te worden getransformeerd tot dit kennis- en documentatiecentrum. In een resolutie van 2017 is namelijk opgenomen dat dit de belangrijke stap is ter implementatie. Maar tot op heden heeft het directoraat Cultuur geen concrete en zichtbare acties ondernomen. De resolutie waarin het instellen van een kennis- en documentatie instituut en de nationale inventaris wordt vastgelegd, moet nog komen. Momenteel zit het personeel van de afdeling Cultuurstudies thuis; het gebouw is niet in goede staat en er woont een dakloze op het balkon.
Het is belangrijk om een databank te maken wat voor soort erfgoed Suriname heeft en ook welke organisaties zich daarmee bezighouden. Door meer onderzoek en vastlegging kunnen deze zaken beter worden beschreven en gepresenteerd worden aan de wereld. Het is daarom misschien een idee om de afdeling Cultuurstudies om te zetten in een ‘kenniscentrum erfgoed’, waarbij de nadruk wordt gelegd op het inventariseren, onderzoeken en presenteren van het Surinaamse erfgoed. Hierdoor kan de interesse worden gewekt bij buitenlandse toeristen. Er kunnen op maat gemaakte tours worden geproduceerd, waarbij er verder invulling wordt gegeven aan de beleving van het erfgoed.
(Historische) informatie delen
Traditionele Surinaamse gerechten klaarmaken, plantage tours, waar er informatie wordt gedeeld en verhalen worden verteld over de plantages die worden bezocht, culturele avonden met zang, dans en vertellingen van bekende en minder bekende Surinaamse verhalen en liederen zijn activiteiten van sommige touroperators. Echter is het belangrijk dat dit een structureel karakter krijgt.
Een aantal schrijvers hebben reisverslagen geschreven en op die manier delen van het land belicht. Een mogelijkheid is om tours te maken en te vernoemen naar deze schrijvers, waarbij de toerist in de voetsporen van de schrijver wordt gezet; bijvoorbeeld een Albert Helman- of Cynthia McLeod-tour. Het laatste wordt nog af en toe verzorgd. Op deze manier krijgen ook schrijvers aandacht.
Op plantage Frederiksdorp in Commewijne is er een Boni Trail ontwikkeld. Dit is een pad waar bezoekers tijdens het lopen informatie krijgen over de verzetsheld Boni en zijn strijd tegen de plantage-eigenaren. Voor de één confronterend, voor de ander informatief. Ook is er een museum met verhalen van de bewoners van de omgeving over onder meer hun immigratie verleden, maar ook over de band met de omgeving en de plantage. Dit zijn goede voorbeelden van erfgoed toerisme.
Het gemeenschapscentrum Naks heeft in de loop der jaren een documentatiecentrum opgezet met informatie over de bevolkingsgroepen. Er worden regelmatig activiteiten gehouden, zoals een banya cursus, een prodowaka op 1 juli (herdenking afschaffing slavernij…red) en lezingen om deze informatie te delen. De organisatie kan ook worden ingehuurd voor presentaties voor kleine of grote groepen, dus een mogelijkheid om de Suriname-ervaring meer diepgang te geven.
Verschillende media, zoals websites, apps en social media, kunnen worden gebruikt om meer diepgang en creativiteit in de beleving te brengen. Er kan onder andere een digitale routekaart worden gemaakt, waarbij de geschiedenis van de plekken die worden bezocht via de telefoon of tablet te lezen is.
Er moet wel rekening mee worden gehouden dat erfgoed toerisme verschilt met het gewone toerisme. Bij erfgoed toerisme willen toeristen het land en de mensen leren kennen, de geschiedenis van het land ervaren en ook van de inwoners details en verhalen meekrijgen. Het plan moet daarom samen worden ontwikkeld en de verschillende groepen moeten worden meegenomen. Als wordt gedacht aan bewoners van het binnenland, moet er vooral met hen worden gepraat over de tour en ook over hoe zij kijken naar hun verleden en natuurlijk hun toekomst.
Besef over erfgoed
In vergelijking met andere staatsinkomsten, zoals de mijnbouw, raakt erfgoed niet op en kan dit juist verder worden uitgediept of onderzocht. Helaas, er is nog weinig besef in Suriname hoe belangrijk het erfgoed is. Veel panden uit de koloniale tijd in de binnenstad zien er verwaarloosd uit en sommige staan zelfs op instorten.
‘De overheid zou zich bewust moeten zijn van de onschatbare waarde van immaterieel erfgoed voor identiteit, gemeenschap en cultuur.’
De situatie van de toren van Financiën, waar het pand is geroofd van haar koperen bedrading en de koepel van de toren zelfs deels is weggehaald, bevestigt dat de natie haar materieel erfgoed nauwelijks beschermt. Het besef hoe waardevol het erfgoed is, kan in de samenleving worden vergroot door meer informatie erover te verstrekken via artikelen en programma’s.
Volgens Narain is het Surinaamse immaterieel erfgoed de levendige weerspiegeling van de culturele tradities en waarden. “Het koestert onze menselijke verbondenheid, leert ons over historie en diversiteit, versterkt onze identiteit als individu en voedt emotionele diepgang wat cruciaal is voor onze evolutie als individu en samenleving. De overheid zou zich bewust moeten zijn van de onschatbare waarde van immaterieel erfgoed voor identiteit, gemeenschap en cultuur.”
‘Wat je niet weet, kun je niet overdragen door middel van educatie en bewustwording.’
Haar gebrek aan onwetendheid onderstreept volgens Narain een zorgwekkend gebrek aan betrokkenheid bij het behoud van culturele diversiteit en tradities. “Deze onverschilligheid legt de dringende noodzaak bloot voor behoefte aan bewustwording en educatie op dit gebied. Maar wat je niet weet, kun je niet overdragen door middel van educatie en bewustwording en zeker geen beleid ontwikkelen.”
Succes van het verdienen met het erfgoed zal afhangen van de manier van exploitatie. Daar moet een goed plan voor worden ontwikkeld, los van het inventariseren van het erfgoed. Toeristen mogen en moeten Suriname bezoeken voor de gezelligheid en al het moois het land te bieden heeft, maar culturele context maakt hun ervaring rijker en kan er zelfs voor zorgen dat ze terugkomen.