“Wilt u zich op weg naar de gevangenis minder aanstellen?” bijt rechter Cornelis Heylidy de eerste Surinaamse couppleger toe. Het is een vergeefs appel, schrijft het Historisch Nieuwsblad.

Want Frans Pavel Vaclav Killinger (1876-1936), de dandy in wit pak met zwarte hoed, vindt het maar al te best, de toejuichingen van de mensen namens wie hij de regering in de nacht van 25 op 26 mei 1910 (vannacht dus alweer 108 jaar geleden) hardhandig naar huis wilde sturen, aldus het Nieuwsblad. Over de datum van uitvoering bestaat overigens onenigheid: verschillende bronnen noemen afwijkende data.

Surinames eerste coup

Het is in en buiten Suriname bij vooral jongeren nauwelijks bekend. Zelfs de Nederlandse Volkskrant schreef op 23 februari 2010: “30 jaar later geen spijt van Surinames eerste coup” boven een verhaal over de onderofficieren die in 1980 de macht grepen.

Terwijl de échte eerste poging tot staatsgreep toen precies een eeuw eerder was gepleegd, door een Hongaarse Surinamer, 70 jaren vóór een groep onderofficieren (sergeanten, sergeant-majoors en een korporaal, met steun van een luitenant en vermoedelijk een Nederlandse kolonel) dat met iets meer succes overdeed.

Nog minder bekend is dat moederland Nederland zelfs veel meer staatsgrepen achter de kiezen heeft, hoewel het op dat front na de laatste poging (1918; die van 1947 niet meegerekend) rustig is gebleven. Maar dat terzijde.

Lastpost

Zoals bij de meeste staatsgrepen was ook die van 1910 ingegeven door ontevredenheid: “De ambtenaren zijn corrupt, onder militairen heerst wanorde en dronkenschap.”

In Paramaribo is er nauwelijks behoorlijk drinkwater, de afwatering slaat nergens op, en midden in de stad is er een leprozerie – terwijl toch meer dan 1 op de 100 mensen per jaar de zeer besmettelijke ziekte kreeg, memoreert voormalig dermatoloog Henk Menke in de Parbode. 

Bovendien wilde Nederland van Suriname af: “Het moederland zou blijde zijn op een fatsoenlijke manier van de kolonie, die lastpost, af te zijn.” Toen al.

Knuppels

Dus sloop Killinger, in die nacht van de 25e, met zes handlangers het duister van de hoofdstad in. Er zouden tientallen burgers klaarstaan, die bewapend zouden worden met knuppels, gemaakt door timmerman Marius Breedveld uit de Keizerstraat.

Zoals vaker mislukt ook deze staatsgreep door verraad. Zelfs de rechter heeft geen bewondering voor de klikspaan: “Misschien ware het beter in de gevangenis, dan den rol van verrader te spelen.

Ik bedoel uit een zedelijk oogpunt,” houdt rechter Heylidy klokkenluider en ex-politieman Jacob Schoonhoven voor. Ook over het beroep van Schoonhoven bestaat onenigheid: was hij nu agent, bakker of smid?

Verraad

Het loopt voor de putschisten met een sisser af. Een verzoek om gratie wordt voor alle zeven ingewilligd, de opgelegde doodstraf wordt gewijzigd in korte gevangenisstraffen. Killinger zit zijn straf in Nederland uit, en komt al na drie en een half jaar, het voorarrest inbegrepen, vrij.

En zo eindigde de eerste Surinaamse staatsgreep, als een spannend hoofdstuk uit een jongensboek. Het volgende hoofdstuk zou zich ruim dertig jaren later afspelen, toen Simon Sanches in november 1947 de tweede poging tot staatsgreep deed.

Ook die mislukte – opnieuw door verraad.

---

Foto’s: (auteur onbekend)

• Killinger bij Fort Zeelandia
• Zicht op Fort Zeelandia vanaf de rivier (anno 1900)
• Brandweerkorps Paramaribo, 1915