Ik ben begonnen met een serie artikelen over de economische politiek bestemd voor de mensen die geen touw kunnen vastknopen aan hetgeen in de wereld plaatsvindt. Men praat maar en praat maar en ziet geen kans de crisis te bestrijden. Mensen gaan de straat op om te betogen en vernielingen aan te richten. De ene partij  zegt zus de andere partij zegt zo. Wat is er eigenlijk aan de hand? Zonder kennis van de achtergronden zal men niet begrijpen wat er allemaal plaatsvindt.

Taak politieke partijen

 We zeiden, dat na de verschijning in 1776 van het boek van Adam Smith getiteld (in het Nederlands) ‘Een onderzoek naar aard en oorzaken van de welvaart der naties’, het tot de taak van politieke partijen werd gerekend, de macht te veroveren en met die macht het land tot welvaart te brengen met richtlijnen ontleend aan de economische wetenschap. In zijn boek gaf Smith alvast de nodige aanwijzingen. De overheid moest niet zelf ondernemen maar het ondernemen overlaten aan de burgers die hun belang het beste kenden (privatiseren). De kleinste overheid was de beste overheid. Vrijheid van handel en ondernemen (ook internationaal) moesten het kompas zijn waarop gevaren moest worden. Smith had ontdekt dat deze voorschriften een waarborg vormden voor de vooruitgang.

Liberale politiek

De politieke partijen die uitgingen van de beginselen en leerstellingen van Smith werden aangeduid als liberale partijen. In de praktijk tooiden ze zich met allerlei namen zoals: Republikeinen (in de States), Democraten 66 (in Nederland) of VVD: partij voor vrijheid en democratie. Men vindt ze overal in de wereld. Er bestaat een Liberale Internationale waarvan alle liberale partijen over de hele wereld lid zijn. Elk jaar wordt ergens in de wereld een congres gehouden om de neuzen in dezelfde richting te krijgen. Ik had het voorrecht na mijn terugkeer uit Midden Amerika in 1995, namens de VVD de congressen bij te wonen in Oxford, Brussel, Senegal, Hongarije en Canada. In het laatste land mocht ik in 2004 zelfs het woord voeren over ontwikkelingshulp waarover ik verder in dit essay iets meer hoop te vertellen.

Protest

De onverdunde toepassing van de medicijn van Smith leidde tot misstanden. Kinderarbeid, vrouwenarbeid, arbeiders die willekeurig konden worden ontslagen, geen pensioenen of ziektekostenregelingen. De kerken kwamen in verzet omdat het stelsel de Bijbelse plicht van ‘weest uw naaste lief’ veronachtzaamde. Op instigatie van pauselijke encyclieken werden christelijke partijen opgericht met als doel: hoe moet de verkregen welvaart zo eerlijk mogelijk worden verdeeld onder de subjecten. Deze partijen ontleenden en ontlenen nog hun richtlijnen aan de Bijbel en aan deze Pauselijke encyclieken.

Karl Marx

De communisten mobiliseerden de arbeiders tegen de leer van Smith. Ze richtten politieke partijen op die de productie geheel in handen wilden leggen van de staat. Ze ontlenen hun richtlijnen aan het boek van Karl Marx, ‘Das Kapital’, en aan ‘Het Communistisch Manifest’ dat Marx schreef samen met zijn landgenoot Friedrich Engels. De communisten zagen kans een deel van de politieke macht in veel landen te veroveren en een dictatuur zonder weerga te vestigen om hun ideeën door te drukken. We zagen het resultaat. Kortgeleden verklaarde de Cubaanse regering dat ze verder afzag van productie door de overheid en zegde een miljoen mensen de wacht aan. Ze moesten het in de toekomst maar zelf zien te rooien. Ook de Chinezen zijn bezig het stelsel langzaam op te doeken. Toestanden als tijdens de hoogtij dagen van het stelsel van Smith duiken daar nu ook weer op. (Wordt vervolgd op donderdag 18 oktober)

mr. dr. Walther Donner (oud-hoogleraar Economie)