Besnijdenis bij mannen is één van de oudste en meest wijdverspreide chirurgische ingrepen in de wereld. Er zijn verwijzingen naar de mannenbesnijdenis in diverse culturen en religies.

Het wordt vandaag de dag nog als godsdienstig ritueel door Joden en Islamieten toegepast, maar ook de Egyptenaren waren er bekend mee. Besnijdenis kan diverse redenen ten grondslag hebben, variërend van medische tot culturele, maar religie blijft wereldwijd vooralsnog één van de voornaamste redenen om aan mannenbesnijdenis te doen.

Gegevens over de prevalentie van traditionele mannelijke besnijdenis zijn in de literatuur niet algemeen beschikbaar. Echter is er een schatting gemaakt van de prevalentie van traditionele mannenbesnijdenis voor een aantal landen in sub-Sahara Afrika en Zuid-Oost-Azië. Wereldwijd wordt geschat dat in 2006 ongeveer 30% van alle mannen boven de leeftijd van 15 jaar was besneden. Dat zijn circa 665 miljoen mannen.

Bij jongeren wordt veelal aan besnijdenis gedaan om aan te geven dat ze een bepaalde leeftijd of levensfase hebben bereikt. Dit is het geval in veel Afrikaanse samenlevingen en andere etnische groepen, waaronder Aboriginalstammen in Australië, de Azteken en de Maya’s in Amerika, de inwoners van Oost-Indonesië, de Filippijnen en diverse Pacifische eilanden. De traditionele mannenbesnijdenis wordt beschouwd als een rite de passage, een overgangsritueel voor pre-puberale jongens, adolescenten of volwassenen.

De leeftijd waarop de besnijdenis plaatsvindt verschilt per land en etniciteit, variërend van 6 jaar (bijvoorbeeld in Senegal en Indonesië) tot 35 jaar(bijvoorbeeld in Zambia). De meerderheid van de besneden jongens in Oost- en Zuidelijk Afrika is tussen de 12 en 22 jaar oud. De culturele identiteit en de wens om de etnische tradities voort te zetten zijn de sterkste determinanten voor de voortzetting van de traditionele mannenbesnijdenis.

In sommige samenlevingen is de besnijdenis als een rite de passage van groot belang voor de sociale status van een man; het is van essentieel belang om hem als een volwaardig lid van de samenleving te doen toetreden. In sommige gemeenschappen blijft een onbesneden man voor altijd een jongen, ongeacht zijn leeftijd.

Andere redenen om een besnijdenis uit te voeren liggen op het medisch vlak. Wanneer er bijvoorbeeld sprake is van Phimosis, een aandoening waarbij de voorhuid zo vernauwd is dat deze niet of nauwelijks teruggetrokken kan worden over de eikel. Phimosis kan aangeboren zijn of veroorzaakt worden door herhaalde infecties van de voorhuid. Het kan allerlei problemen veroorzaken. Zo kan smegma zich ophopen wanneer de voorhuid niet teruggetrokken kan worden en de eikel eronder niet goed schoon te maken is. Dit werkt ontstekingen en verdere vernauwingen in de hand.

Er kan ook sprake zijn van meatus stenose, een vernauwing van de opening van de plasbuis, of Paraphimosis, waarbij de voorhuid teruggetrokken is, opgezwollen raakt en niet meer teruggeschoven kan worden over de eikel. Dit ontstaat door ontstekingen en vernauwing van de voorhuid. Terugkerende ontstekingen van de eikel (balanitis) kunnen ook een medische reden zijn om een besnijdenis uit te voeren. Oorzaken van deze aandoening kunnen zijn een slechte hygiëne, het niet kunnen wassen van de voorhuid en eikel door een niet of moeilijk terug te trekken voorhuid (phimosis), alsook gebruik van de verkeerde zeep met als gevolg irritaties en ontstekingen.

Bij de bestrijding en het voorkomen van hiv speelt besnijdenis thans een belangrijke rol. Besnijdenis van mannen wordt steeds meer opgenomen als een belangrijk onderdeel van de uitgebreide HIV-preventiestrategieën van landen in reactie op aids. Onder leiding van de World Health Organization (WHO) worden inspanningen gepleegd door VN-organen zoals UNFPA, UNICEF en UNAIDS om samen met internationale NGO’s landen te helpen bij het maken van evidence-based beleid en programma’s op te stellen die  de beschikbaarheid, toegankelijkheid en veiligheid van besnijdenis bij mannen verhoogt als onderdeel van HIV-preventie.

Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat besnijdenis de kans op hiv-besmetting met circa 60 procent verkleint. De veroorzaker van aids, het humaan immunodeficiëntievirus (hiv), heeft meer moeite het menselijk lichaam via de penis binnen te dringen wanneer die besneden is. Besnijdenis kan daarom een aanvulling zijn in de hiv-aidspreventiestrategie die bekend staat als het ‘ABC-model’. Het ABC-model staat voor:

• Abstinenceuntil marriage (seksuele onthouding tot het huwelijk);
• Beingfaithful (trouw zijn aan je partner);
• Condoms (het gebruik van condooms).

Hieraan kan een tweede ‘C’ worden toegevoegd (Circumcision, de medische term van besnijdenis).

Ook in Suriname is besnijdenis een bekend verschijnsel. Hoewel meer vanwege religieuze redenen uitgevoerd, komt besnijdenis vanwege medische redenen ook voor. En gelet op het feit dat er naar schatting 2% van de bevolking besmet is met het hiv-virus, ging er op 17 maart 2009 een proefproject van start waarbij jongens tussen 4 en 21 jaar zich gratis konden laten besnijden om de kans op hiv-besmetting te verkleinen. Het drie maanden durende proefproject liep storm: op de eerste dag werden reeds 165 jongemannen besneden, terwijl volgens ruim 100 jongemannen zouden worden besneden gedurende de gehele duur van het project.

Mannenbesnijdenis vermindert overigens niet alleen de kans op besmetting met hiv, maar verkleint ook het risico op bepaalde seksueel overdraagbare aandoeningen zoals syfilis. Onderzoek heeft eveneens aangetoond dat besneden mannen minder kans lopen op peniskanker, een aandoening die gerelateerd is aan het humaan papillomavirus (HPV), een virus dat bij vrouwen baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Gebleken is dat baarmoederhalskanker minder voorkomt bij vrouwen van wie de partner is besneden. Voorts blijkt dat HPV significant minder voorkomt bij mannen, nadat die besneden zijn.

Bronnen:

• WHO: Traditional male circumcision among young people: a public health perspective in the context of HIV prevention. 2009.
• Weiss HA, Thomas SL, Munabi SK, Hayes RJ. Male circumcision and risk of syphilis, chancroid, and genital herpes: a systematic review and meta-analysis. SexTransm Infect. 2006 Apr;82(2):101-9; discussion 10.
• C.G. Bleeker, D.A.M. Heideman, S. Horenblas, P.J.F. Snijders en C.J.L.M. Meijer: Peniskanker: van risicofactoren tot moleculaire pathogenese; Nederlands Tijdschrift voor Oncologie, Vol. 5 nr. 6 – 2008, p. 243-251.
• Auvert B, Sobngwi-Tambekou J, Cutler E, Nieuwoudt M, Lissouba P, Puren A, Taljaard D.: Effect of male circumcision on the prevalence of high-risk human papillomavirus in young men: results of a randomized controlled trial conducted in Orange Farm, South Africa. J Infect Dis. 2009.